Trình Quốc hội thí điểm cơ chế đặc thù phát triển đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM

Theo tờ trình, đường sắt đô thị là trục "xương sống” của hệ thống vận tải công cộng đô thị, việc đầu tư là tất yếu khách quan, giải pháp quan trọng, căn cơ để phát triển đô thị hiện đại, bền vững, gắn với bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

TP Hà Nội và TP.HCM đã phối hợp Bộ GTVT xây dựng Đề án phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hà Nội, TP.HCM, kèm các nhóm cơ chế, chính sách để thực hiện. Đề án đã được Bộ Chính trị thống nhất chủ trương thông qua.

Việc xây dựng nghị quyết của Quốc hội nhằm huy động mọi nguồn lực hợp pháp, rút ngắn tối đa tiến độ, khai thác hiệu quả nguồn lực quỹ đất, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong triển khai, phát huy tính chủ động, tích cực của 2 thành phố; hiện thực hóa các nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị.

Dự thảo nghị quyết quy phạm hóa 6 nhóm chính sách đặc thù, đặc biệt trong hồ sơ đề nghị xây dựng nghị quyết đã được cơ quan có thẩm quyền thông qua gồm nhóm chính sách về: huy động nguồn vốn; trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư; phát triển đô thị theo mô hình TOD; phát triển công nghiệp đường sắt, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực; chính sách vật liệu xây dựng và bãi đổ thải; các quy định áp dụng riêng cho TP.HCM.

Trong đó, nhóm các quy định áp dụng riêng cho TP.HCM tại Điều 9 của dự thảo nghị quyết đã được quy định trong Luật Thủ đô nhưng cần được bổ sung vào nghị quyết này để TP.HCM được áp dụng tương tự với Thành phố Hà Nội, cụ thể: thu và sử dụng tiền thu trong khu vực TOD; huy động vốn thông qua các khoản vay phát hành trái phiếu chính quyền địa phương; tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án có sử dụng đất để chỉnh trang phát triển đô thị; UBND Thành phố được tổ chức thẩm định và phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường; cấp giấy phép môi trường.

Thẩm tra dự thảo nghị quyết, Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết, ủy ban thống nhất với sự cần thiết ban hành nghị quyết thí điểm.

Ủy ban Kinh tế nhận thấy, dự thảo nghị quyết quy phạm hóa 6 nhóm chính sách đặc thù, đặc biệt và đã được cơ quan có thẩm quyền thông qua. Các nhóm chính sách này được xây dựng trên cơ sở kế thừa các chính sách đặc thù, đặc biệt đã được Quốc hội cho phép trong thời gian qua tại Luật Thủ đô, Nghị quyết số 172/2024/QH15 về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Do đó, ủy ban cơ bản thống nhất với đề xuất của Chính phủ.

Tuy nhiên, Ủy ban Kinh tế đề nghị làm rõ một số chính sách.

Về huy động nguồn vốn, làm rõ trong trường hợp giảm hoặc bổ sung dự án so với phụ lục danh mục dự án kèm theo nghị quyết này, thì vốn ngân sách Trung ương bổ sung có mục tiêu cho ngân sách địa phương để thực hiện dự án, sẽ được xác định ra sao để tránh khoảng trống pháp lý trong quá trình triển khai, thực hiện.

Về lập tổng mức đầu tư, dự thảo gói thầu, dự thảo nghị quyết xác định có 2 loại dự án là đường sắt đô thị và đường sắt đô thị theo mô hình TOD. Mặt khác, Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam chỉ cho phép áp dụng chính sách này đối với dự án tuyến đường sắt, không bao gồm dự án thuộc khu vực TOD. Do đó cần làm rõ.

Dự thảo nghị quyết cũng quy định các dự án đường sắt đô thị, đường sắt đô thị theo mô hình TOD được chỉ định thầu, nhằm rút ngắn thời gian thực hiện. Ủy ban Kinh tế cho rằng, việc chỉ định thầu các gói thầu thuộc dự án đường sắt đô thị là phù hợp, do tính chất đặc biệt cần đẩy nhanh tiến độ, tuy nhiên, với các dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD, đề nghị cân nhắc thực hiện chỉ định thầu để bảo đảm tính cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả trong khai thác, phát triển khu vực TOD.

Về các quy định áp dụng riêng cho TP.HCM, khoản 4, Điều 9 của dự thảo quy định “UBND Thành phố được phép tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án có sử dụng đất để chỉnh trang phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng theo đồ án thiết kế đô thị riêng, đồ án quy hoạch đô thị vùng phụ cận các nhà ga thuộc tuyến đường sắt đô thị được cấp thẩm quyền phê duyệt” là chưa thống nhất với các quy định về dự án đường sắt đô thị, đường sắt đô thị theo mô hình TOD tại dự thảo nghị quyết.

Bên cạnh đó, khoản 26, điều 79, Luật Đất đai quy định về các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, trong đó có các dự án vùng phụ cận các điểm kết nối giao thông và các tuyến giao thông có tiềm năng phát triển, để làm cơ sở cho thành phố triển khai thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị. Do đó, quy định nêu trên là không cần thiết.

Thành Minh