Nhiều góp ý dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo

Tại tọa đàm do Đại học Quốc gia TP.HCM tổ chức sáng 7/2, các nhà khoa học của Đại học Quốc gia TP.HCM (ĐHQG-HCM) đã có nhiều ý kiến góp ý tâm huyết, thẳng thắn về các nội dung của dự thảo Luật với mong muốn và kỳ vọng Luật Khoa học công nghệ (KHCN) sửa đổi sẽ xây dựng hành lang pháp lý thuận lợi, tạo đột phá phát triển khoa học.

Dự thảo Luật có bước tiến nhưng chưa đáp ứng yêu cầu mới

Theo đó, một số ý kiến cho rằng chưa thấy rõ về cơ chế, ưu đãi đối với trường đại học được thành lập doanh nghiệp, doanh nghiệp KHCN trong trường đại học, đặc biệt với các sản phẩm thương mại hóa, spin-off hoặc các hợp tác doanh nghiệp cùng nghiên cứu phát triển R&D từ trường đại học.

Dự thảo Luật cần có những điều chỉnh mang tính đột phá hơn, tập trung vào: Ưu đãi thuế mạnh mẽ và hỗ trợ tài chính linh hoạt hơn cho doanh nghiệp Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST); Đơn giản hóa thủ tục thương mại hóa kết quả nghiên cứu; Xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia với sự tham gia của doanh nghiệp; Cải thiện chính sách nhân lực KH,CN&ĐMST để thu hút nhân tài. Luật cần khuyến khích, tạo điều kiện cho các nhà khoa học có thể thương mại hóa từ sản phẩm nghiên cứu khoa học của họ thông qua thành lập doanh nghiệp khoa học công nghệ hoặc doanh nghiệp thuộc đại học.

Ngoài ra, một số đại biểu cũng có ý kiến về tên gọi của Luật. Theo PGS.TS Phan Bảo Ngọc (Trường ĐH Quốc tế), tên dự thảo Luật cần bỏ cụm “đổi mới sáng tạo” vì đổi mới và sáng tạo là một quá trình của nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ. Ông Ngọc cũng lưu ý, dự thảo Luật cần có các điều khoản liên quan chiến lược trọng điểm của quốc gia về trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng cao, vật liệu... để làm cơ sở pháp lý cho sự phát triển.

Cùng quan điểm trên, GS.TS Nguyễn Thị Cành (Trường ĐH Kinh tế - Luật) cho rằng nếu giữ cụm “Đổi mới sáng tạo” như tên dự thảo Luật sẽ không phù hợp vì đổi mới sáng tạo là kết quả của nghiên cứu và ứng dụng KHCN. Ngoài ra, các quy định về tài chính và đầu tư cho KHCN theo Chương IV của dự thảo Luật chỉ mới đề cập chi ngân sách cho KHCN tối thiểu 2% ngân sách nhà nước (NSNN). Tuy nhiên chưa bao quát bình quân đầu tư cho KHCN từ các nguồn khác nhau chiếm bao nhiêu phần trăm GDP của quốc gia? Trong đó nguồn từ NSNN là bao nhiêu, nguồn từ huy động xã hội ngoài nhà nước là bao nhiêu? Từ đó mới có chính sách huy động nguồn lực xã hội.

GS.TS Phan Thị Tươi (Trường ĐH Bách khoa) đánh giá dự thảo Luật còn nhiều điểm chưa chặt chẽ, chưa có những điểm mới như kỳ vọng và thiếu bao trùm cho mọi tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học trong thời kỳ phát triển khoa học rất nhanh, hiện đại như hiện nay. Cụ thể, cần định nghĩa thế nào là “Khoa học mở” tại Điều 9. Chính sách của Nhà nước với khoa học mở. Mục 6 Điều 9 quy định” Quyền sở hữu trí tuệ đối với các kết quả nghiên cứu được chia sẻ thuộc về cá nhân hoặc tổ chức tạo ra kết quả hoặc theo quy định của pháp luật”. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có các quy định liên quan về vấn đề này.

Cần trao cơ chế đặc thù cho hai Đại học quốc gia

Theo ông Phạm Phú Ngọc Trai (Chủ tịch Công ty tư vấn kinh doanh hội nhập toàn cầu, thành viên Hội đồng Khoa học và Đào tạo ĐHQG-HCM), dự thảo Luật đã nhấn mạnh vai trò của KHCN và đổi mới sáng tạo như một động lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, cần làm rõ hơn tính cấp thiết của việc ban hành Luật, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế và sự chuyển dịch sang nền kinh tế số.

Chẳng hạn, thực trạng tại Việt Nam cho thấy tỷ lệ đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D)/GDP chỉ khoảng 0,44% (dữ liệu 2023), thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Hàn Quốc (4,8%), Trung Quốc (2,2%) và Singapore (1,9%). Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo còn manh mún, chưa có sự kết nối hiệu quả giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp.

Ông Trai cũng đề xuất dự thảo Luật cần có các điều khoản quy định về Cơ chế đặc thù cho hai Đại học Quốc gia và Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ. Theo đó, hai Đại học Quốc gia và Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ là những trụ cột trong hệ sinh thái KHCN và đổi mới sáng tạo, do đó cần có cơ chế đặc thù để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Cụ thể, trao quyền tự chủ cao hơn, cho phép các tổ chức này chủ động trong tuyển dụng, tài chính và hợp tác quốc tế. Hỗ trợ xây dựng các trung tâm nghiên cứu xuất sắc, tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, y sinh học, năng lượng tái tạo. Khuyến khích hợp tác giữa Đại học Quốc gia và doanh nghiệp, tạo cơ chế doanh nghiệp đồng tài trợ nghiên cứu để tăng cường tính ứng dụng.

HOÀNG NGUYỄN