"Quả ngọt" cho khoa học công nghệ TP.HCM từ Nghị quyết 98

Trò chuyện với Tạp chí Khoa học phổ thông nhân dịp Xuân Ất Tỵ - 2025, Tiến sĩ Nguyễn Việt Dũng - Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM - đã chia sẻ về những "quả ngọt" thu được từ Nghị quyết 98 cũng như những kỳ vọng trong năm mới để hoạt động khoa học công nghệ TP.HCM bứt phá.

Những thay đổi tích cực

Phóng viên: Thưa ông, sau khi Nghị quyết 98 được ban hành, ông nhận thấy những thay đổi gì trong hoạt động khoa học công nghệ tại TP.HCM?

TS Nguyễn Việt Dũng: Với Nghị quyết 98, hoạt động khoa học công nghệ của TP.HCM bước đầu có những thay đổi tích cực.

Thứ nhất, Nghị quyết số 20 của HĐND TP.HCM quy định lĩnh vực ưu tiên, tiêu chí, điều kiện, nội dung và mức hỗ trợ dự án đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn TP.HCM dựa trên Nghị quyết 98 của Quốc hội đã đi vào thực tiễn. Cụ thể, TP.HCM đã chủ động tổ chức 5 chương trình ươm tạo cho các dự án trong lĩnh vực: trí tuệ nhân tạo (AI), công nghiệp phát triển văn hóa, ESG, đổi mới sáng tạo trong khu vực công và phát triển du lịch.

Thành phố đã triển khai chính sách đến các trường đại học, tổ chức ươm tạo trên địa bàn. Theo đó, chương trình thu hút khoảng 2.800 dự án tham gia vào chương trình ươm tạo. Dự kiến, chúng tôi sẽ chọn 200 dự án để hỗ trợ ươm tạo.

Qua những con số trên, có thể thấy, nhờ Nghị quyết 98, hoạt động khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo của Thành phố ngày càng sôi động. Với gần 3.000 dự án, chúng ta có thể thấy được dư địa của Thành phố về ý tưởng khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo với đa lĩnh vực.

Với bước đầu này, tôi kỳ vọng rằng các dự án sẽ ngày càng được đầu tư kỹ lưỡng, có chiều sâu hơn. Đồng thời, các thành phần và nhóm khởi nghiệp sẽ có thêm động lực để phát triển sản phẩm hoàn thiện hơn. Bên cạnh đó, Sở Khoa học và Công nghệ cùng các tổ chức ươm tạo sẽ rút ra những kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng tổ chức các chương trình, huy động được các thành phần tham gia hỗ trợ.

Thứ hai, Nghị quyết 19 về chính sách tiền lương và tiền công ưu đãi trong lĩnh vực xây dựng các trung tâm xuất sắc cho hoạt động nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Thành phố đã thu hút sự quan tâm của nhiều đơn vị. Khi triển khai, đã có 10 đơn vị nộp hồ sơ tham gia. Trước đây, các trường và viện nghiên cứu thường thực hiện các đề tài khoa học riêng lẻ, giải quyết những vấn đề nhỏ. Với chính sách này, Thành phố đặt mục tiêu dùng cơ chế ưu đãi để hình thành các trung tâm nghiên cứu mạnh, thực hiện những chương trình dài hạn trong 5 năm. Trong số 10 dự án, đã có 3 dự án được lựa chọn và sẽ tiếp tục thẩm định tài chính để hỗ trợ từ đầu năm 2025.

Với những bước đi ban đầu như vậy, chính sách đã nhận được sự quan tâm lớn từ các tổ chức khoa học và công nghệ, song cũng đòi hỏi đầu tư chuyên sâu về mặt chuyên môn. Nếu chỉ tập trung vào những vấn đề nhỏ lẻ như trước đây, dù có nhiều đơn vị tham gia, sẽ khó tạo được bước đột phá cần thiết để hình thành các trung tâm nghiên cứu mạnh.

Thứ ba, hai nghị quyết còn lại vừa được thông qua liên quan đến việc miễn thuế cho các cá nhân tham gia vào hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Hiện nay, các đơn vị liên quan đang tham mưu cho Thành phố để xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện trong năm 2025. Chúng tôi kỳ vọng chính sách này sẽ tạo thêm nguồn lực cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đồng thời giúp các cá nhân tham gia có thêm điều kiện tài chính để đầu tư phát triển chuyên môn và mở rộng hoạt động.

Thứ tư, chính sách sandbox thử nghiệm drone, xe tự hành tại Khu Công nghệ cao và Khu Công viên phần mềm Quang Trung đã được HĐND Thành phố thông qua vào tháng 11/2024. Hiện tại, thành phố đang tiếp tục phối hợp lấy ý kiến thống nhất với Bộ Quốc phòng về các nội dung chi tiết. Giải pháp này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất drone thử nghiệm sản phẩm, giúp giảm bớt các thủ tục cấp phép phức tạp so với trước đây.

Theo ông nhận định năm 2024 TP.HCM có những thành tựu gì nổi bật trong lĩnh vực khoa học công nghệ?

Trong năm 2024, hoạt động khoa học và công nghệ tại TP.HCM đã đạt nhiều dấu ấn quan trọng, đặc biệt là nhờ triển khai Nghị quyết 98 và Nghị quyết 27 về thu nhập chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng đặc biệt đối với lĩnh vực TP.HCM có nhu cầu thu hút.

Điều 7 của Nghị quyết 98 đưa ra cơ chế khuyến khích các nhà đầu tư chiến lược, thúc đẩy mạnh mẽ đầu tư vào lĩnh vực R&D. Chính sách này bao gồm các ưu đãi về thuê đất và thuế, cho phép doanh nghiệp được quyết toán chi phí dành cho R&D lên tới 1,5 lần. Nghĩa là, khi bỏ ra 1 đồng cho nghiên cứu, doanh nghiệp sẽ được quyết toán 1,5 đồng.

Cũng nhờ các chính sách ưu đãi trên cùng sự hỗ trợ trực tiếp từ Nhà nước, từ tháng 8/2024, phong trào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại TP.HCM đã phát triển mạnh mẽ với sự tham gia tích cực của các trường đại học và các vườn ươm khởi nghiệp. Đây là động thái quan trọng của chính quyền thành phố nhằm thúc đẩy cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Kết quả là trong nửa cuối năm 2024, có hơn 3.000 dự án tham gia các chương trình ươm tạo. Bên cạnh đó, theo đánh giá của Startup Blink, TP.HCM xếp hạng 111 trong 1.000 thành phố có hệ sinh thái đổi mới sáng tạo năng động toàn cầu và đứng thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á.

Không chỉ vậy, trong cộng đồng nghiên cứu khoa học, nhiều người đặc biệt quan tâm đến chương trình hỗ trợ hình thành các trung tâm nghiên cứu xuất sắc.

Ngoài ra, tỷ trọng đóng góp của yếu tố năng suất tổng hợp (TFP) đã chiếm trên 56% trong tăng trưởng kinh tế của thành phố.

Hiện nay, TP.HCM đang nhận được sự quan tâm hợp tác từ nhiều tổ chức quốc tế. Điển hình, NVIDIA đang xúc tiến các thỏa thuận hợp tác với thành phố. Các đại sứ quán của Hàn Quốc, Áo, và Anh,... cũng liên tục tìm kiếm cơ hội hợp tác vào các hoạt động đổi mới sáng tạo.

Từ đó, có thể thấy, Nghị quyết 98 đã tạo ra động lực mạnh mẽ, thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với chuyển giao công nghệ, hợp tác nghiên cứu, và phát triển khởi nghiệp sáng tạo tại TP.HCM.

Quan trọng vẫn là nguồn lực

Ông có thể gợi ý một số giải pháp nhằm thu hút đầu tư vào lĩnh vực khoa học công nghệ của TP.HCM?

Tinh thần của Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã chỉ rõ những vướng mắc trong chính sách phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Việc hiện thực hóa các nghị quyết này thành quy định pháp luật cụ thể sẽ giải quyết được nhiều khó khăn, vướng mắc của hoạt động khoa học công nghệ hiện nay.

Để thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, theo tôi cần có nguồn lực mạnh mẽ. Trên thế giới, nguồn lực này được đo bằng tỷ lệ chi tiêu của xã hội dành cho khoa học công nghệ. Trong khi đó, tại Việt Nam, chi tiêu cho khoa học công nghệ chỉ chiếm 0,4% GDP. Để kích cầu, chính sách Nhà nước có thể dùng 2% ngân sách làm đòn bẩy, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư từ 6 - 8 lần vào lĩnh vực này.

Chẳng hạn, khi một trường đại học hoặc doanh nghiệp muốn xây dựng phòng thí nghiệm vi mạch hoặc robot - những lĩnh vực TP.HCM đang quan tâm - thì gặp vấn đề là chúng ta chưa có cơ chế hỗ trợ rõ ràng. Một giải pháp là Nhà nước có thể dùng kinh phí này để đa dạng hóa các hình thức hợp tác công - tư, công - công để thúc đẩy phát triển tiềm lực khoa học công nghệ. Bởi lẽ, nếu không có phòng thí nghiệm, không có hạ tầng số… thì không thể nghiên cứu được.

Bên cạnh đó, mô hình hợp tác giữa "ba nhà" là nhà trường/viện nghiên cứu - doanh nghiệp - Nhà nước cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Nhà nước. Hiện tại, 95% doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chưa có tập đoàn công nghệ lớn. Vì vậy, vai trò của Nhà nước không chỉ dừng lại ở việc cấp vốn mà còn là "bà đỡ" thông qua đầu tư vào các viện nghiên cứu với thiết bị hiện đại, cơ chế thu hút và giữ chân nhân tài hàng đầu.

Ngoài ra, cần tháo gỡ các rào cản trong sử dụng tài chính và hợp tác công tư theo thông lệ quốc tế. Bởi lẽ, nghiên cứu khoa học là hoạt động tìm kiếm cái mới, đầy tính rủi ro, nhưng hiện vẫn bị yêu cầu dự toán chi tiết và quản lý kết quả nghiên cứu như một tài sản hữu hình, điều không phù hợp với thực tế. Cốt lõi của nghiên cứu là phát triển nguồn nhân lực và tạo điều kiện để doanh nghiệp thương mại hóa sản phẩm, không phải từ việc bán kết quả nghiên cứu.

Hiện nay, TP.HCM đã thành lập Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo, tuy nhiên hành lang pháp lý chưa hoàn chỉnh về chính sách hỗ trợ cho hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Mô hình này không đơn thuần là một tòa nhà mà là mạng lưới nhiều tòa nhà, nơi các công ty khởi nghiệp và nhà nghiên cứu cùng làm việc, thiết kế, chế tạo và thử nghiệm sản phẩm. Đây sẽ là nền tảng cho một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện với giá trị gia tăng cao hơn nhiều so với mô hình cũ.

Cuối cùng, chính sách thu hút nhân tài cũng cần được đẩy mạnh, đặc biệt tập trung vào hợp tác quốc tế và giữ chân các chuyên gia giỏi nhất trong lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trong năm 2025, ông đặt ra những kỳ vọng gì?

- Nghị quyết 57 mới ban hành đã tạo động lực cho cộng đồng khoa học công nghệ. Do đó, cần hiện thực hóa thành các chính sách cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động khoa học công nghệ.

Bên cạnh đó, TP.HCM đã có Nghị quyết 98, kết hợp với quyết tâm của Thành phố trong việc sáng tạo các cơ chế, chính sách mới theo tinh thần Nghị quyết 31 nhằm thí điểm và áp dụng các giải pháp mang tính đột phá.

Với sự đồng lòng từ trung ương qua Nghị quyết 57 và quyết tâm chính trị rõ ràng của địa phương, TP.HCM sẽ có thêm động lực để tạo những bước phát triển vượt bậc trong lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, thúc đẩy tăng trưởng và hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế tri thức toàn cầu.

Xin cảm ơn ông.

Võ Liên