Nông nghiệp tái sinh trong bối cảnh biến đổi khí hậu cực đoan
Thuật ngữ ‘nông nghiệp tái sinh’ (Regenerative Agriculture) đã thu hút sự chú ý, nhất là khi khí hậu biến đổi phức tạp. Đây là phân khúc giúp nông nghiệp phát triển ổn định, bền vững, tăng thu nhập khi nông nghiệp tuần hoàn đang trở thành xu thế tất yếu.
Đôi nét về nông nghiệp tái sinh
Là một phương pháp tiếp cận quản lý đất đai, nông nghiệp tái sinh (NNTS) khiến chúng ta suy nhĩ nhiều hơn về một mạng lưới với các thực thể trồng trọt, nâng cao, trao đổi, phân phối và tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ thay cho chuỗi cung ứng tuyến tính. Đó là việc canh tác và chăn nuôi theo phong cách hài hòa có lợi cho con người và trái đất. Không có quy tắc nghiêm ngặt nào, nhưng các nguyên tắc bao trùm đằng sau NNTS là nhằm mục đích phục hồi sức khỏe của đất và hệ sinh thái, giải quyết bất bình đẳng và để lại đất đai, nguồn nước và khí hậu trong tình trạng tốt hơn cho các thế hệ tương lai.
Về bản chất, NNTS là canh tác và chăn nuôi hài hòa với thiên nhiên. Nói cách khác, NNTS là canh tác bền vững, giảm thiểu tác hại, bước đầu tiên quan trọng tạo ra hệ thống tổng thể thực sự giúp làm tăng thêm độ phong phú của thiên nhiên.
Vai trò NNTS trong bối cảnh biến đổi khí hậu
Cải thiện sức khỏe đất để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu
Đất là một trong những bồn chứa carbon lớn nhất của trái đất, nhờ vào quá trình quang hợp và vi khuẩn. Ví dụ tại Mỹ, với sự chăm sóc thích hợp, đất có thể hấp thụ 250 triệu tấn khí nhà kính tương đương carbon dioxide mỗi năm.
Tăng cường khả năng phục hồi khí hậu
Khi lũ lụt, hạn hán và các kiểu thời tiết khắc nghiệt khác trở nên thường xuyên hơn, nông dân và chủ trang trại đang chuẩn bị đất đai của họ để có khả năng phục hồi tốt hơn. Đất khỏe mạnh với hàm lượng chất hữu cơ cao có thể hấp thụ nhiều nước hơn trong thời gian lũ lụt - mang lại lợi ích cho nông dân và cộng đồng hạ lưu - và thậm chí giúp duy trì an ninh nguồn nước trong thời gian hạn hán. Người chăn nuôi cũng có thể giúp ngăn ngừa cháy rừng bằng cách chăn thả gia súc để kiểm soát bụi rậm.
Loại bỏ nhiên liệu hóa thạch khỏi nông nghiệp
Khí hậu và sức khỏe của chúng ta phụ thuộc vào việc chấm dứt sự phụ thuộc vào phân bón và thuốc trừ sâu làm từ nhiên liệu hóa thạch. Những người làm nông, cùng cộng đồng của họ luôn phải đối mặt với nguy cơ tiếp xúc với những hóa chất này, khiến họ có nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe cấp tính và mãn tính.
Giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp
Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ, khoảng 10% nhà kính của Hoa Kỳ là do hoạt động nông nghiệp và chăn nuôi, trong đó nguồn phát thải lớn nhất là chăn nuôi (như bò), đất nông nghiệp và sản xuất lúa gạo. Một số biện pháp tái tạo - bao gồm canh tác không cày xới, trồng cây che phủ và chăn thả luân phiên - có thể làm giảm tổng lượng khí thải từ ngành nông nghiệp.
Tăng sản lượng lương thực và bảo tồn đất
Dự báo đến năm 2050, dân số thế giới có thể tăng và vượt 10 tỷ người, các trang trại và nông trại chăn nuôi cần phải nỗ lực hơn nữa để tăng năng suất một cách bền vững. Khi dân số tăng lên, đất nông nghiệp sẽ bị ảnh hưởng theo những cách khác nhau ở các khu vực khác nhau. Ở một số nơi, đất nông nghiệp có nguy cơ bị chuyển đổi thành đất đô thị và vùng ngoại ô.
Việc hỗ trợ các trang trại và nông trại tái tạo áp dụng đa dạng cây trồng và vật nuôi trong khi tăng năng suất có thể giúp các trang trại duy trì hoạt động kinh doanh và ngăn chặn tình trạng đất nông nghiệp bị sử dụng cho mục đích khác.
Bảo vệ và phục hồi hệ sinh thái tự nhiên
Ở nhiều nơi, chủ yếu là ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, rừng và đồng cỏ đang được chuyển đổi để sử dụng cho mục đích nông nghiệp. Đất nông nghiệp không chỉ tăng lên ở những nơi này mà còn chuyển sang các khu vực sinh thái mong manh hơn, rất quan trọng đối với các hệ sinh thái lành mạnh.
Các nỗ lực quản lý đất đai bổ sung cho các hoạt động nông nghiệp tái tạo sẽ giúp bảo tồn các bồn chứa carbon tự nhiên này cùng với môi trường sống của động vật hoang dã và đa dạng sinh học. Đất nông trại và trang trại bị bỏ hoang hoặc không hiệu quả nên được trồng lại rừng hoặc phục hồi thành hệ sinh thái tự nhiên để giảm thiểu tình trạng suy thoái đất và xói mòn đất thêm nữa.
Nguyên tắc khi thực hành nông nghiệp tái sinh
Không làm xáo trộn đất
Đất hỗ trợ một mạng lưới phức tạp gồm các lỗ giun, sợi nấm và mê cung các túi khí cực nhỏ được bao quanh bởi các tập hợp hạt đất. Làm xáo trộn điều này bằng cách cày xới hoặc sử dụng liều lượng lớn phân bón hoặc thuốc xịt sẽ khiến hệ thống bị chậm lại.
Giữ cho bề mặt đất được che phủ
Tác động của mưa hoặc nắng mặt trời thiêu đốt hoặc sương giá đều có thể gây hại cho đất. Một lớp phủ cây trồng đang phát triển hoặc của rơm rạ sẽ có tác dụng bảo vệ đất.
Giữ rễ sống trong đất
Trong quá trình luân canh, rễ sống trong đất rất quan trọng để nuôi dưỡng các sinh vật của đất; vi khuẩn và nấm cung cấp thức ăn cho động vật nguyên sinh, động vật chân khớp và các sinh vật bậc cao hơn ở phía trên chuỗi. Chúng cũng giúp nấm rễ sống và phát triển mạnh, và những sinh vật cộng sinh này rất cần thiết để nuôi dưỡng hầu hết các loại cây trồng và do đó sẽ cung cấp dịch vụ bón phân và tưới nước miễn phí cho cây trồng.
Trồng nhiều loại cây khác nhau
Lý tưởng nhất là trồng cùng lúc, như trên đồng cỏ. Độc canh không xảy ra trong tự nhiên và các sinh vật đất của chúng ta phát triển mạnh nhờ sự đa dạng. Trồng xen canh (trồng hai loại cây trồng cùng lúc và tách ra sau khi thu hoạch) có thể thành công. Trồng cây che phủ (trồng một loại cây trồng không được thu hoạch nhưng giúp bảo vệ và nuôi dưỡng đất) cũng sẽ có tác dụng tốt là thu được ánh sáng mặt trời và cung cấp năng lượng đó cho thế giới ngầm, vào thời điểm mà theo truyền thống đất đai sẽ trống trải.
Chăn nuôi động vật gặm cỏ
Điều này không chỉ là phép ẩn dụ về đồng cỏ bền vững , mà còn cho phép những người nông dân duy trì đất màu mỡ khi chăn thả các loài gậm nhấm ăn cỏ. Bản thân những loài cỏ rất tốt cho việc nuôi dưỡng đất và sẽ có thêm lợi ích từ gia súc chăn thả, nó sẽ tăng cường tác động tích cực lên đất.
Ví dụ, gần 70% đất nông nghiệp ở Vương quốc Anh nhờ thúc đẩy chế độ chăn thả được quản lý toàn diện sẽ biến đổi đất phát triển, chống xói mòn và bảo vệ đất.
Triển vọng NNTS tại Việt Nam
Tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2021 (COP26), Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng ‘0’ vào năm 2050, cùng hai cam kết khác có liên quan chặt chẽ đến nông nghiệp: Cam kết tham gia sáng kiến “Giảm phát thải khí Methane toàn cầu”; cam kết thực hiện “Tuyên bố Glasgow về rừng và sử dụng đất”.
Còn tại Hội nghị thượng đỉnh về hệ thống thực phẩm của Liên Hợp Quốc, Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia sản xuất và cung cấp thực phẩm minh bạch - trách nhiệm - bền vững, đáp ứng yêu cầu an ninh lương thực và dinh dưỡng của khoảng 100 triệu dân Việt Nam và xuất khẩu.
Để thực hiện Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững và các cam kết quốc tế như đã nêu, Việt Nam cần phải có những nỗ lực rất lớn, không chỉ từ phía Chính phủ, mà cả khối tư nhân gồm các doanh nghiệp, người sản xuất trực tiếp cùng tham gia thực hiện ở các quy mô khác nhau cùng phát triển một nền nông nghiệp xanh, carbon thấp và bền vững.
Hiện nay, chính phủ đã ban hành những chính sách và chiến lược nhằm thúc đẩy tăng trưởng xanh, tăng trưởng bền vững trong các lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp, cũng như định hướng thu hút đầu tư thế hệ mới. Định hướng này đòi hỏi sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp, nhà đầu tư và người dân để có thể đẩy nhanh tiến độ hiện thực hoá nền kinh tế carbon thấp và tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu.
Mục tiêu của nông nghiệp tái sinh là hướng đến giúp cải thiện chất lượng và độ phì nhiêu của đất cũng như bảo vệ nguồn tài nguyên nước và đa dạng sinh học. Chất lượng đất trồng tốt hơn sẽ tăng khả năng chống chọi với những tác động của biến đổi khí hậu, giúp tăng năng suất và cải thiện thu nhập và sinh kế cho người nông dân, và giúp tăng khả năng hấp thụ khí CO2.
Thông qua các chính sách khuyến khích kịp thời, Việt Nam đã thu hút được nhiều nhà đầu tư tham gia giúp Việt Nam phát triển NNTS. Tiên phong có hãng Nestlé tích cực góp phần thúc đẩy hoạt động chuyển đổi, áp dụng mô hình nông nghiệp tái sinh như một giải pháp giúp người nông dân thích ứng với biến đổi khí hậu, đảm bảo thu nhập, hướng đến ngành nông nghiệp bền vững, phát thải thấp.
Thông qua Chương trình NESCAFÉ Plan, các kỹ sư nông nghiệp của hãng đã phối hợp với các tổ chức khoa học trong và ngoài nước cùng các chuyên gia nông nghiệp thực hiện các hành động cụ thể như bảo tồn đất và sức khỏe của đất; bảo vệ nguồn nước; bảo vệ tính đa dạng sinh học… thông qua các dự án về cà phê tại Tây Nguyên.