Đột quỵ nguy kịch, cảnh báo an toàn giác hơi trị liệu tại nhà
Bệnh viện Quân y 175 (Bộ Quốc phòng) vừa cứu chữa thành công ca đột quỵ nguy kịch, nguyên nhân xuất phát từ việc điều trị giác hơi không an toàn tại nhà.
Bệnh nhân N.V.S (sinh năm 1989, TP.HCM) tiền sử khỏe mạnh, nhập khoa Cấp cứu Bệnh viện Quân y 175 trong tình trạng ý thức lơ mơ, mất ngôn ngữ toàn bộ, liệt hoàn toàn nửa người phải. Bệnh viện lập tức kích hoạt quy trình báo động đột quỵ (code stroke), khẩn trương tiến hành các thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng.
Kết quả chẩn đoán: “Đột quỵ nhồi máu não bán cầu trái giờ thứ 2 do tắc động mạch cảnh trong trái và động mạch não giữa trái bởi huyết khối".
Nhồi máu não ở người trẻ do bóc tách động mạch cảnh trong ở cổ
Ngay lập tức, các bác sĩ truyền thuốc ly giải huyết khối (thuốc tiêu sợi huyết) qua đường tĩnh mạch, song song đó chuyển bệnh nhân lên phòng can thiệp mạch khảo sát và xử lý sang thương theo đường động mạch. Sau gần 1 giờ đồng hồ nỗ lực, các mạch máu bị tổn thương được khơi thông và sửa chữa, não được tái tưới máu.
TS.BS Tạ Vương Khoa, trưởng ê-kíp can thiệp mạch (Đơn vị Can thiệp Thần kinh, khoa Nội thần kinh), cho biết: “Đây là một trường hợp đột quỵ rất nặng và phức tạp, thuộc dạng ca lâm sàng hiếm gặp trên thế giới.”
Theo TS.BS Vương Khoa, phân tích hình ảnh học mạch máu kỹ thuật số xóa nền (DSA: digital substraction angiography) trong quá trình can thiệp cho thấy động mạch cảnh trong bên trái đoạn cổ bị bóc tách (dissection), nghĩa là lớp áo trong (nội mạc) bị rách, lóc dần lên trên và tách rời với lớp áo giữa (trung mạc) bởi tác động liên tục của dòng máu áp lực cao.
Từ đó, huyết khối có điều kiện hình thành và phát triển lớn dần trong lớp áo giữa tạo khối máu tụ (hematoma) đẩy lớp áo trong về phía lòng mạch khiến lòng động mạch cảnh trong đoạn cổ bị hẹp nặng gây suy giảm trầm trọng dòng máu lên não.
Đồng thời các mảnh huyết khối thoát qua chỗ rách của lớp áo trong, trôi lên trên theo dòng máu (thromboembolie) gây tắc động mạch não giữa ở trong sọ và tắc động mạch cảnh trong đoạn cổ. Toàn bộ bán cầu não bên trái bị ngừng cung cấp máu, tính mạng bệnh nhân bị đe dọa nghiêm trọng.”
“Sang thương mạch máu của bệnh nhân rất phức tạp. Chúng tôi phải vừa thăm dò và phân tích sang thương, vừa thực hiện loạt thao tác sử dụng các dụng cụ chuyên dụng kéo và hút huyết khối khơi thông tắc nghẽn ở cả động mạch não giữa và động mạch cảnh trong, đồng thời đặt khung giá đỡ (stent) và nong bóng xử lý sang thương bóc tách động mạch cảnh trong. Từ đó khôi phục tối ưu dòng máu lên não cũng như chặn đứng nguy cơ đột quỵ tái phát. May mắn, thủ thuật đã tiến hành thành công, não bộ kịp thời được tái tưới máu và bảo tồn phần lớn chức năng.” - cùng tham gia trong ê-kíp can thiệp, bác sĩ Phí Ngọc Dương và bác sĩ Phan Xuân Quang chia sẻ.
Ngay sau can thiệp, bệnh nhân tiếp tục được săn sóc điều trị nội khoa tích cực tại khoa Nội thần kinh. Sau chưa đầy 48 giờ, bệnh nhân hồi phục hoàn toàn ý thức và sức cơ.
Mười ngày sau đó, chức năng ngôn ngữ nhận thức (ngôn ngữ Wernicke) hồi phục hoàn toàn, chỉ còn một vài khiếm khuyết chức năng ngôn ngữ vận động (ngôn ngữ Broca) và đang trong lộ trình điều trị âm ngữ trị liệu phục hồi chức năng.
Giác hơi tại nhà ở vùng cổ có thể gây tổn thương nặng mạch máu
Nguyên nhân của bóc tách động mạch cảnh trong có thể do bệnh lý (loạn sản sợi cơ, xơ vữa động mạch, viêm, nhiễm trùng, bệnh mô liên kết di truyền…) hoặc thông thường hơn là do chấn thương (tác động của ngoại lực).
Điều đáng nói trong trường hợp bệnh nhân này là giác hơi liệu pháp, một phương pháp trị liệu có từ lâu đời và được sử dụng rất phổ biến trong dân gian, lại là nguyên nhân trực tiếp gây bóc tách động mạch cảnh trong.
Bệnh nhân có thói quen nhờ người chị ruột làm giác hơi tại nhà mỗi khi đau lưng, đau vai gáy, lần thực hiện gần nhất là buổi chiều hôm trước ngày bị đột quỵ, dấu tích dụng cụ giác hơi vẫn còn in hằn trên da vùng cổ bên trái của bệnh nhân khi nhập viện.
BS Khoa cảnh báo, nguyên lý của liệu pháp giác hơi là tạo áp suất âm trong những chiếc cốc chuyên dụng gắn trên da để sinh lực hút, lực hút có thể rất mạnh tùy theo kỹ năng hoặc mong muốn của người điều trị và người được điều trị, vì vậy được khuyến cáo tránh đặt trên những vùng cơ thể có da và cơ mỏng, mạch máu đi nông nhằm tránh nguy cơ gây sang chấn mạch máu .
Ở bệnh nhân này, khuyến cáo về an toàn trị liệu nêu trên đã không được tuân thủ, hậu quả nghiêm trọng đối với mạch máu đã xảy ra.
“Lựa chọn chia sẻ ca bệnh này, chúng tôi muốn truyền thông điệp cảnh báo đến cộng đồng về những rủi ro, tai nạn đôi khi chẳng phải ở đâu xa xôi mà chính là đang rình rập ngay bên cạnh chúng ta trong đời sống sinh hoạt thường nhật, không nên chủ quan xem thường.
Chúng tôi cũng đã từng tiếp nhận những trường hợp đột quỵ, bao gồm các trường hợp đột quỵ nguy kịch, do chấn thương gây bóc tách động mạch vùng cổ, cả động mạch cảnh trong lẫn động mạch đốt sống, sau động tác “bẻ cổ” của người thợ hớt tóc, người nhân viên mát-xa… cho khách hàng của mình; hoặc đơn giản chỉ là sau các động tác xoay lắc, gập ưỡn cổ quá mức của chính người bệnh.
Cuối cùng, chúng tôi thật sự muốn nhắn nhủ rằng mỗi một người dân luôn cần biết tự trang bị kiến thức và nâng cao ý thức tự bảo vệ mình, bảo vệ sức khỏe và tính mạng của chính mình.” - BS Khoa khuyến cáo.
Tác động ngoại lực có thể gây bóc tách động mạch cảnh
Hai động mạch cảnh trong, một bên phải và một bên trái, là các động mạch quan trọng dẫn máu từ tim lên não. Xuất phát từ quai động mạch chủ ở ngang ngực, khi đi qua cổ, động mạch đi khá nông, sờ bằng tay có thể thấy động mạch nẩy dưới da.
Vì lẽ đó, sang chấn tác động từ bên ngoài vào vùng cổ, từ các sang chấn có lực tác động mạnh như tai nạn giao thông hay đả thương cho đến các sang chấn tưởng chừng vô hại như động tác mát-xa vùng cổ, đều có thể gây chấn thương cho động mạch cảnh trong, nghiêm trọng nhất là gây bóc tách động mạch dẫn đến đột quỵ mà phần lớn là đột quỵ nhồi máu não.
Bóc tách động mạch cảnh trong tuy là nguyên nhân hiếm gặp của nhồi máu não trong dân số chung (tỉ lệ chỉ khoảng 2.5%) nhưng lại là nguyên nhân hàng đầu (tỉ lệ khoảng 20%) của nhồi máu não ở người trẻ dưới 40 tuổi.
Diễn biến đến đột quỵ ở bệnh nhân sau bóc tách động mạch cảnh trong do chấn thương rất khó đoán định, có thể xảy ra sớm trong vòng 24 giờ đầu nhưng cũng có thể diễn biến thầm lặng, vài ngày hoặc thậm chí vài tuần sau mới xảy ra mà không có triệu chứng gì cảnh báo trước hoặc nếu có cũng chỉ là các triệu chứng mơ hồ.
Vì thế việc chẩn đoán sớm để điều trị dự phòng gặp nhiều khó khăn. Nhìn chung, đột quỵ do bóc tách động mạch cảnh trong sau chấn thương thường là dạng đột quỵ nặng, tử vong theo một số nghiên cứu lên đến 40% nếu không được kịp thời điều trị.