Sạ cụm cùng bón vùi phân, phát triển bền vững đề án “một triệu ha lúa chất lượng cao”

Mô phỏng từ thực tế đồng ruộng

Sạ cụm hay còn gọi là sạ khóm, sạ định vị hay cấy bằng hạt giống là giải pháp xuống giống đang được người nông dân mọi vùng miền trong cả nước quan tâm, nhất là khu vực Đồng bằng sông Cửu Long do tính hiệu quả vượt trội của giải pháp này.

Mô hình sạ cụm là hình thức mô phỏng lại thực tế trên đồng ruộng: Các hàng lúa, khóm lúa quanh bờ luôn sinh trưởng, phát triển tốt hơn, ít sâu bệnh hơn những hàng lúa, khóm lúa giữa ruộng; luôn có bông lúa to, dài, hạt lúa chắc, mẫy và sáng hơn bông/hạt lúa giữa ruộng.

Từ thực tế trên, cộng với quá trình nghiên cứu, sáng tạo đã cho ra đời các dòng máy sạ cụm, với mục tiêu là biến những hàng lúa, khóm lúa giữa ruộng sinh trưởng, phát triển giống như những hàng lúa, khóm lúa quanh bờ.

Lợi thế canh tác lúa chất lượng cao của máy sạ cụm…

Trước hết, ruộng sạ cụm chỉ sử dụng lượng hạt giống tối thiểu (từ 40 - 60kg/ha), giúp giảm được 60 - 70% lượng hạt giống sử dụng so với tập quán gieo sạ quá dày hiện nay Theo số liệu thống kê của Cục Trồng trọt, tại thời điểm vụ Thu Đông 2023 hiện nay, lượng giống gieo sạ dưới 100kg/ha mới chỉ chiếm 15,35%, lượng giống gieo sạ 100 - 150kg/ha chiếm 72,25% và lượng giống gieo sạ trên 150kg/ha chiếm 12,40%.

Thực tế, mật độ gieo sạ còn cao hơn nhiều, cách khá xa so với mức khuyến cáo 80 - 100kg/ha của ngành nông nghiệp, và còn xa hơn nữa so với mục tiêu đề án “một triệu héc-ta” giảm còn dưới 70kg/ha vào năm 2030.

Với ý nghĩa này, có thể nói máy sạ cụm đã làm được cuộc “cách mạng” trong giảm lượng hạt giống lúa gieo sạ hiện nay, một điều mà ngành nông nghiệp và nhiều địa phương đã phát động nhiều năm, nhưng kết quả vẫn còn trong mong đợi.

Cũng cần phải nói rõ hơn, đồng hành với chủ trương giảm lượng giống gieo sạ là chủ trương đẩy mạnh cơ giới hóa sản xuất lúa, trong đó đặc biệt quan tâm là cơ giới hóa khâu xuống giống, vì đây là khâu hiện còn yếu nhất theo mục tiêu cơ giới hóa đồng bộ sản xuất lúa.

Hơn nữa, cơ giới hóa khâu xuống giống góp phần giảm lượng giống gieo sạ, là yêu cầu bức bách của sản xuất nhằm giảm chi phí, gia tăng hiệu quả kinh tế sản xuất lúa trong điều kiện giá vật tư đầu vào ngày càng gia tăng, tác động của biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, khó lường...

Với máy sạ cụm, nông dân không cần phải đầu tư đồng bộ cả dàn máy sạ cụm với kinh phí lớn mà chỉ cần đầu tư bộ phận công tác (bộ phận sạ lúa theo cụm) với kinh phí phù hợp để kết nối với các loại máy làm đất, như máy cày lớn, máy xới nhỏ… là các loại máy móc đang được sử dụng phổ biến trong vùng.

Như thế, nông dân có thể sử dụng các “cỗ máy ghép” này vừa làm đất vừa phục vụ xuống giống theo nhu cầu, đáp ứng được việc vừa giảm chi phí đầu tư thiết bị đồng bộ ban đầu, vừa tăng thời gian hoạt động của máy móc đã đầu tư trước đó.

Máy sạ cụm sử dụng hạt giống khi sạ, khỏi phải qua công đoạn gieo mạ khá phức tạp, tốn thêm chi phí, và do đó giá thành khâu xuống giống bằng giải pháp sạ cụm chỉ bằng 1/3 so với giá thành khâu xuống giống bằng giải pháp cấy.

Ngoài ra, máy sạ cụm còn có năng suất làm việc cao hơn (6 - 8ha/ngày) so với máy cấy chỉ đạt 3 - 4 ha/ngày, giúp đẩy nhanh lịch thời vụ xuống giống tập trung, né rầy, là yêu cầu của sản xuất lúa vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Thông qua cấu trúc “hộp đen gieo giống” của thiết bị sạ cụm, hạt giống được phân bố đều trên mặt ruộng theo hàng, theo cụm với mật độ gieo theo yêu cầu; qua đó giúp ruộng lúa tiếp cận và phát huy được lợi thế của hiệu ứng hàng biên/hàng bờ cho sinh trưởng, phát triển mà các hình thức gieo sạ khác không đáp ứng được!

Có thể nói, sạ cụm đã hội tụ đủ các lợi thế về mặt kỹ thuật của giải pháp cấy, đồng thời còn khắc phục được mặt hạn chế về chi phí khâu cấy quá cao và khả năng vượt lầy trên nền đất yếu chưa khắc phục được.

Giảm thất thoát phân bón từ sạ cụm kết hợp bón vùi phân

Mặt khác, nếu sạ cụm kết hợp được với giải pháp bón vùi phân cùng lúc với gieo sạ sẽ khai thác triệt để hơn các lợi thế của sạ cụm, đồng thời cộng hưởng thêm các lợi thế.

Bao gồm, giảm thất thoát phân bón, đặc biệt là phân đạm do bốc hơi hoặc trôi theo dòng nước nếu nước tràn mặt ruộng và qua đó cũng giảm ô nhiễm môi trường;

Khi đó, rễ lúa được kích thích ăn sâu, giúp hạn chế lúa đổ, ngã, nhất là ở vụ Hè Thu và Thu Đông, đồng thời tăng khả năng chịu hạn cho ruộng lúa nếu gặp hạn, mặn cuối vụ (đông xuân).

Phân được bón vùi liền kề với cụm lúa sạ, giúp cụm lúa tiếp cận với phân và lấy phân dễ dàng, hạn chế việc mất phân cho cỏ dại chung quanh, từ đó giúp nâng cao được hiệu suất sử dụng phân bón.

Phân được thiết bị sạ cụm kết hợp bón vùi trong khi gieo sạ nên tiết kiệm được chi phí công lao động bón vãi nhiều lần sau này.

Đặc biệt, bón vùi phân đồng thời cùng lúc với gieo sạ sẽ cung cấp khoáng chất dinh dưỡng cho cây lúa kịp thời ngay từ những ngày đầu sau sạ, đảm bảo nhu cầu khoáng của cây lúa, giúp cây lúa sung sức, đẻ chồi sớm, đẻ chồi tập trung, là yêu cầu cấp thiết cho ruộng lúa sạ cụm, sạ thưa, nhằm đảm bảo số chồi, số bông/m² cho năng suất lúa tối đa.

Với những lợi thế trên, giải pháp sạ cụm kết hợp bón vùi phân có thể giúp giảm lượng phân bón 20 - 30% so với quy trình bón phân vải trên mặt ruộng nhiều lần như cách làm lâu nay.

Chuyển đổi nông nghiệp bền vững, nông nghiệp xanh tại Việt Nam

Năm 2020, Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long cũng đã chứng minh thông qua thực hiện nhiệm vụ Bộ Nông nghiệp - Phát triển Nông thôn giao trong khuôn khổ của dự án chuyển đổi nông nghiệp bền vững tại Việt Nam (VnSAT) giai đoạn 2: “Hoàn thiện quy trình kỹ thuật canh tác lúa bằng máy cấy kết hợp bón phân trong sản xuất lúa bền vững tại Đồng bằng sông Cửu Long”.

Theo đó, kết quả thực hiện cho thấy, cơ giới hóa bằng máy cấy kết hợp vùi phân đã làm gia tăng hiệu quả kinh tế một cách thực sự do giảm lượng phân bón, công lao động bón phân, chi phí thuốc BVTV và tăng năng suất lúa, từ đó gia tăng hiệu quả kinh tế.

Cụ thể giảm lượng phân bón hàng chục ngàn đồng, tăng hiệu quả kinh tế hơn 6 triệu đồng/ha trong vụ Đông Xuân và hơn 3,2 - 4,0 triệu đồng/ha trong vụ Hè Thu so với cấy máy bón phân thông thường (bón vãi 3 - 4 lần).

Hiện nay bà con nông dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long đang đón nhận máy sạ cụm như giải pháp cơ giới hóa hiệu quả khâu xuống giống cho sản xuất lúa trong vùng.

Thực tế kết quả mô hình sạ cụm kết hợp bón vùi phân đã được triển khai tại một số địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long từ vụ Hè Thu 2021 đến vụ Hè Thu 2023 khẳng định lợi thế vượt trội của giải pháp sạ cụm, đặc biệt là sạ cụm kết hợp bón phân vùi.

Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao

Ngày 27/11/2023 Thủ tướng chính phủ đã ký quyết định phê duyệt Đề án: “Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Theo đó, mục tiêu của đề án đến năm 2030, về quy mô: Diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp đạt một triệu héc-ta.

Về canh tác bền vững, giảm lượng lúa giống gieo sạ xuống dưới 70kg/héc-ta, giảm 30% lượng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc hóa học, giảm 20% lượng nước tưới so với canh tác truyền thống…

Về tổ chức sản xuất, tỷ lệ cơ giới hóa đồng bộ đạt trên 70% diện tích…; về bảo vệ môi trường và tăng trưởng xanh hướng tới mục tiêu giảm 10% lượng phát thải khí nhà kính so với canh tác lúa truyền thống…

Về thu nhập người trồng lúa, giá trị gia tăng giúp giá trị gia tăng trong chuỗi lúa gạo tăng 40%, trong đó tỷ suất lợi nhuận người trồng lúa đạt trên 50%, …

Giải pháp sạ cụm, đặc biệt là sạ cụm bón vùi phân, với những lợi thế vượt trội như đã phân tích trên hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu và góp phần thực hiện tốt mục tiêu của đề án. Giải pháp sạ cụm, đặc biệt là sạ cụm bón vùi phân là giải pháp tốt để thực hiện đề án. Mặt khác, đây cũng chính là cơ hội để đẩy nhanh diện tích ruộng lúa sạ cụm, đặc biệt là sạ cụm bón vùi phân.

“

Đối với canh tác lúa, hạn chế nhất hiện nay là việc ứng dụng cơ giới hóa trong khâu gieo sạ, tỉ lệ còn thấp. Nhìn về vài ba năm trước, khi ấy máy cấy được xem là rất tốt, nhưng triển khai thấy chi phí còn cao và khó ở khâu làm mạ, giá thể.

Cho đến hiện tại, giải pháp sạ cụm bằng máy là khả thi và nếu bao phủ được trên đồng ruộng trong 5 năm tới là bước phát triển rất lớn.

PGS.TS. Bùi Bá Bổng - Nguyên Thứ trưởng Bộ
Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

Theo tính toán, để hoàn thành 1 triệu héc-ta gieo trồng mỗi vụ, với công suất gieo sạ 5 ha/ngày, thời gian hoạt động mỗi vụ 20 ngày (có chạy đồng), tuổi thọ máy 10 năm, cần đầu tư mới mỗi năm 1.000 chiếc.

Với số lượng thiết bị sạ cụm cần đầu tư hằng năm 1.000 chiếc để đáp ứng mục tiêu 1 triệu héc-ta của đề án, tổng kinh phí cần đầu tư hằng năm sẽ là 150 tỉ đồng. Kinh phí này là không lớn so với nguồn tiết kiệm từ vật tư đầu vào. Chỉ tính riêng khâu giống đã tiết kiệm 50 - 100 kg/ha/vụ, tương ứng cả đề án 1 triệu héc-ta tiết kiệm 750 - 1.500 tỉ đồng/vụ.

Ngoài ra, còn tiết kiệm các nguồn vật tư đầu vào như phân bón, thuốc BVTV, nước tưới… và các lợi ích khác, như giảm ô nhiễm môi trường, giảm phát thải…; cùng với gia tăng năng suất và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa, gia tăng thu nhập cho nông dân.

ThS. Ngô Văn Đây