Chọn tạo dòng mai vàng mới, có hoa đẹp, lâu tàn

Thời gian gần đây, thời tiết cuối năm thay đổi bất thường do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đã làm cây mai vàng chậm nở hoa do gặp không khí lạnh đột ngột, hoặc nở sớm hơn do nhiệt độ không khí tăng. Do không có giống cây mai vàng thích nghi với sự thay đổi thời tiết, nên người trồng cây mai vàng gặp rất nhiều khó khăn trong việc trồng mai đón tết. Việc chọn tạo ra giống cây mai vàng mới, có hoa đẹp, lâu tàn sẽ giúp người trồng chủ động lặt lá mai để mai nở hoa sớm 3 - 4 ngày và duy trì đến tết là việc làm cấp thiết. Mục tiêu của đề tài nghiên cứu này là chọn tạo 1 - 2 giống cây mai vàng có hình dạng hoa đẹp (8 - 12 cánh hoa, cánh hoa bầu tròn, đường kính hoa trên 5 cm), thời gian nở hoa kéo dài.

Vật liệu thí nghiệm là hai giống mai vàng đã được chọn lọc từ quần thể cây mai vàng phương Nam đang trồng phổ biến tại đồng bằng sông Cửu Long, là giống mai vàng hoa lâu tàn và giống mai giảo Thủ Đức. Chọn cây giống 3 - 4 năm tuổi để làm cây bố mẹ lai tạo dòng mai vàng mới. Từ kết quả chọn lọc các cá thể lai ở tổ hợp lai thuận, có 2 cá thể lai F1 có đường kính hoa và thời gian hoa nở dài nhất, được đánh dấu là THLI-5 và THLI-9; ở tổ hợp lai nghịch, có 3 cá thể lai F1 là THLII-6, THLII-7 và THLII-8 với đặc điểm vượt trội về đường kính hoa và thời gian rụng cánh hoa, được chọn để so sánh với hai giống đối chứng sử dụng làm bố mẹ lai tạo, là giống mai giảo Thủ Đức và giống mai vàng hoa lâu tàn, trong đó chỉ tiêu thời gian hoa nở đến tàn được ưu tiên trong chọn lọc cá thể lai ưu tú theo mục tiêu thí nghiệm. Kết quả đánh giá so sánh 5 cá thể lai chọn lọc với cây gốc bố mẹ ở năm kế tiếp cho thấy:

Đường kính hoa: các cá thể lai chọn lọc có đường kính hoa thay đổi từ 5,1 đến 6,2 cm. Cá thể lai THLI-5 ở tổ hợp lai thuận có đường kính hoa nhỏ nhất (5,1 cm), cá thể lai THLII-7 ở tổ hợp lai nghịch có đường kính hoa lớn nhất (6,2 cm) và không khác biệt so với giống mai vàng hoa lâu tàn (đối chứng). Các cá thể lai TLLI-5, THLI-9, THLII-6 có đường kính hoa nhỏ hơn giống mai vàng hoa lâu tàn, hai cá thể lai THLII-7 và THLII-8 có đường kính hoa bằng giống mai vàng hoa lâu tàn. Qua kết quả lai tạo, các cá thể lai tổ hợp lai thuận có đường kính hoa trung bình/hoa (5,3 cm), các cá thể lai tổ hợp lai nghịch có đường kính hoa trung bình/hoa (5,5 cm), cho thấy khi lai thuận - nghịch cây mai vàng, kết quả về đường kính hoa không khác biệt.

Số cánh hoa: các cá thể lai chọn lọc biến động từ 8 đến 11,8 cánh hoa/hoa. Cá thể lai THLII-8 có số cánh hoa ít nhất (8 cánh hoa/hoa) và cá thể lai số THLI-9 có số cánh hoa nhiều nhất (11,8 cánh hoa/hoa). Do có số cánh hoa trung bình khoảng 12 cánh hoa/hoa nên cá thể lai THLI-9 rất được ưa chuộng, vì theo quan niệm tâm linh của người dân, hoa mai có 12 cánh sẽ có 12 tháng may mắn trong năm. Cá thể lai THLII-8 có số cánh hoa ít hơn giống mai dùng làm bố mẹ, THLI-5, THLI-9 và THLII-7 có số cánh hoa nhiều hơn giống mai dùng làm bố mẹ. Kết quả ghi nhận các cá thể lai tổ hợp lai thuận có số cánh hoa trung bình/hoa (10,2) nhiều hơn số cánh hoa trung bình/hoa ở tổ hợp lai nghịch (9,4), cho thấy khi lai thuận - nghịch cây mai vàng, sẽ cho kết quả khác nhau về số cánh hoa/hoa.

Hình dạng cánh hoa:5 cá thể lai chọn lọc 100% cánh hoa có hình dạng bầu tròn và đạt mục tiêu chọn lọc về hình dạng cánh hoa mai. Kết quả cho thấy, khi lai thuận - nghịch cây mai vàng, gen quy định tính trạng hình dạng cánh hoa không bị ảnh hưởng tế bào chất. Các cá thể lai chọn lọc cánh hoa có hình dạng bầu tròn, hiện nay dạng cánh hoa này rất được thị trường ưa chuộng và là tiêu chuẩn chọn cây mai đẹp.

Thời gian rụng cánh hoa: là yếu tố quan trọng nhất trong chọn lọc cá thể lai ưu tú. Năm cá thể lai chọn lọc có thời gian rụng cánh hoa từ 4,5 đến 5 ngày, trong đó THLI-9 ở tổ hợp lai thuận có thời gian rụng cánh hoa là 4,8 ngày, THLII-6 ở tổ hợp lai nghịch có thời gian rụng cánh hoa là 5 ngày trong điều kiện tự nhiên. Thời gian rụng cánh hoa của 2 cá thể lai trên dài gấp 2 lần giống mai giảo Thủ Đức (2,8 ngày) là giống đối chứng, đây là yếu tố hàng đầu trong việc chọn tạo giống mai vàng mới, vì với thời gian từ lúc hoa nở đến tàn dài, người dân sẽ chủ động lặt lá mai sớm, mai sẽ nở hoa kéo dài đến tết, tránh được tình trạng khi lặt lá mai đúng ngày, gặp thời tiết lạnh bất thường, mai sẽ nở hoa không kịp tết.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, có thể áp dụng phương pháp lai thuận - nghịch trong chọn tạo dòng mai vàng mới. Tuy nhiên, phương pháp lai thuận đã cho kết quả khá tốt, đáng tin cậy. Nhóm nghiên cứu đề xuất nên nhân giống vô tính cây mai vàng bằng phương pháp ghép cây để nhân nhanh hai cá thể lai ưu tú. Đồng thời tiếp tục đánh giá tuyển chọn dòng thuần ở các thế hệ tiếp theo để chọn tạo thành công giống mai vàng mới có hoa đẹp, lâu tàn.

N. Hoa