“Đứng tủ” mùa nước lụt

 Nhiều loại cá lớn thích bơi ngược dòng để “ngao du” hoặc đẻ trứng, còn những loài cá con (cá nhỏ) gồm có cá lát, cá rô hạt bí, cá cấn, cá mại... với sức vóc của mình, chỉ men theo các vịnh nhỏ gần bờ. Lúc bấy giờ, người ta mang tơi đội nón, mang “tủ” ra để bắt cá, gọi nom na là “đứng tủ”. Cái tủ gồm có 3 bộ phận chính, đó là lưới, gọng và sào chống. Hai cái gọng được vót bằng tre đực rắn chắc, dài khoảng 3 - 4 mét, bề dày lớn hơn 2 ngón tay người lớn, vót xong mang ngâm dưới bùn một tháng để sau này mối mọt không ăn, sử dụng lâu dài. Diện tích tấm lưới tủ cũng tùy theo sức khỏe, sở thích người sử dụng. Lưới bằng nylon, như lưới mùng màu xanh, khi kéo lên, nước thoát ra mắt lưới chậm nên kéo lâu, chỉ bắt được cá con, cá lớn nghe động, phóng ra khỏi lưới ngay.

Ngoài ra, có một cây sào bằng bắp tay, dài khoảng 4 mét, đầu sào nối với một sợi dây dừa hay nylon để người đứng trên bờ nắm kéo. Khi nước lớn dần, người ta mang tủ ra các vịnh nước chảy vòng, chọn vị trí thuận tiện, lắp bốn góc mảnh lưới vào hai đầu cây gọng bắc ngang hình chữ X. Ngay ngã tư cọng gọng có buộc một sợi dây chắc nối lên cây sào. Thả tủ hoặc lưới xuống nước khoảng 5 - 7 phút rồi kéo lên, khi có cá dùng một cái gáo dừa có cán, hoặc cái bát, cái ca nhựa để xúc cá con đổ vào xô.

Có một vật dụng “anh em” với cái tủ là cái rớ. Rớ có mắt lưới lớn, hình vuông có cạnh khoảng 1,5 cm, được đan bằng sợi nên có màu nâu hoặc vàng. Nhờ có mắc lưới lớn nên khi kéo rớ, nước thoát nhanh, cá nhảy không kịp, vì vậy “đứng rớ” bắt được cá lớn hơn như cá tràu (cá lóc), cá trê, cá rô, cá diếc... Trong các dụng cụ đánh bắt cá như cái lờ, tay lưới, cái đó, cần câu... thì cái tủ, cái rớ bắt cá rất thú vị, mỗi lần kéo gọng lên là mỗi lần hồi hộp, không biết con cá quẫy trong lưới là cá gì, to hay nhỏ ? Ngoài ra, có một anh em “cùng cha khác mẹ” với rớ, đó là rập. Rập giống như rớ nhưng diện tích tấm lưới nhỏ hơn, mỗi cạnh khoảng 1,5 mét, gọng ngắn và cứng hơn, không có cây sào. Rập được dùng để bắt cá lớn.

Vào mùa khô, khi các ao, bàu sông cạn dần, người ta rủ nhau đi rập. Họ dàn hàng ngang, mỗi cái rập cách nhau khoảng 2 tấc, vừa lội nước vừa úp cái rập xuống tận đáy nước, sau đó dùng một chân rà trên lưới. Người rập biết được cá lớn bé qua lực quẫy của cá trên tấm lưới, truyền qua chân, và họ chỉ việc ngồi xuống hoặc hụp xuống nước bắt cá. Khi gặp cá quá lớn, có thể gọi người bên cạnh trợ giúp. Cụ Hiệp kể: “Ngày trước người ta đi rập cả làng, chủ yếu là đàn ông. Đặc biệt, trước khi xuống nước, họ đều cởi hết áo quần ra để trên bờ nhằm “úp” cho thoải mái. Trên bờ cống thoát nước, người già, trẻ con cùng thả rớ hoặc tủ, họ vừa kéo vừa trò chuyện. Nhiều lúc, khi đang kéo gọng lên, cá bị động, nhảy tứ tán, cá từ rớ này, nhảy qua rớ khác (nhất là cá tràu), may nhờ rủi chịu. Kéo tủ hay kéo rớ rất vui và hào hứng nên thu hút nhiều người đến xem, nhất là lũ trẻ. Toàn xã tôi có gần 100 cái rớ và tủ để bắt cá trong mùa mưa. Vào khoảng gần tối, mọi người mới thu xếp gọng, lưới và mang cá về nhà. Không gì bằng một bữa cơm gạo quê sốt dẻo, ăn với món cá rô nướng giòn tan hơi cháy, dầm với nước mắm Nam Ô, tỏi gừng; món cá tràu nấu canh chuối chát và rau hổ điếc có hương vị rất quyến rũ, canh nóng bốc khói thơm lừng, ngọt ngào, vừa chan vừa húp. Đặc biệt, mớ cá con, nặn bỏ ruột, rửa sạch kho với đọt lá nghệ, lá gừng tươi xắt nhỏ, khi cá sôi, chế vào một muỗng dầu ăn. Lúc này nồi cá đồng kho sực nức thơm tho, rất hấp dẫn với những cái bụng đói cồn cào vì lội nước.

HÒA VANG