Đình Thắng Tam - khu di tích văn hóa độc đáo của Vũng Tàu
Đời sống - Ngày đăng : 09:02, 06/11/2010
Chuyện kể rằng: thuở ấy hải tặc Mã Lai và Tàu Ô thường hay đột nhập cửa sông Bến Nghé đón đường cướp bóc tiền bạc, hàng hóa và bắt cóc người trên các thuyền buôn. Để bảo vệ thương thuyền của người Việt, vua Gia Long liền phái ba đội quân đi trên ba chiếc thuyền, mỗi đội do một viên xuất đội thống lĩnh. Đổ bộ lên bán đảo Vũng Tàu, họ lập trại và đặt tên cho đồn binh là Phước Thắng. Ba đội quân vừa làm việc nước - bảo vệ sự thanh bình của bờ biển cửa ngõ - vừa khai hoang lập làng và làm ăn sinh sống. Trong vòng mấy năm, phần lớn hải tặc Mã Lai và Tàu Ô đã bị diệt trừ. Năm 1822, Minh Mạng ban chiếu khen thưởng chức tước, phẩm hàm cho đội quân, đồng thời cho giải ngũ và ban thưởng phần đất mà họ có công khai phá. Từ ba vị trí của ba đội quân dần dần hình thành nên ba làng Thắng. Làng thứ nhất gọi là Thắng Nhất do ông cai đội Phạm Văn Dinh chỉ huy. Làng Thắng Nhì do ông cai đội Lê Văn Lộc chỉ huy. Làng Thắng Tam do ông cai đội Ngô Văn Huyền chỉ huy. Dân các làng Thắng vừa làm ăn sinh sống vừa bảo vệ an ninh bờ biển.
Đình thần Thắng Tam lúc đầu chỉ là nhà tranh vách lá, năm 1835 được lợp ngói và năm 1965 được trùng tu mới như hiện nay. Đình Thắng Tam có cổng tam quan, nhà Tiền Hiền, hội trường, ngôi đình trung và sân khấu võ ca. Trong đình có bài trí nhiều đồ lễ chạm trổ tinh xảo và sơn son thếp vàng lộng lẫy. Đình gồm bốn ngôi nhà nối liền nhau bằng một lối đi bên hông. Nhà Tiền Hiền được lợp bằng ngói âm dương, trên mái có hình “lưỡng long chầu nguyệt” đắp nổi. Đầu các đòn tay, xà gồ, cột đều có chạm khắc hình rồng. Nội thất nhà Tiền Hiền bao gồm bốn bàn thờ. Hội trường là nơi sinh hoạt của hội đình. Phía sau phần hội trường, ngôi đình trung có 10 bàn thờ (Thần Nông, Thiên Y A Na, Ngũ Đức, Thánh Phi, Hậu Hiền, Hội Đồng, Phụ Án và Tiền Án, Cao Các, Tiên Sư và Tiền Hiền). Còn sân khấu võ ca là nơi diễn tuồng, hát bội khi có lễ. Hàng năm, đình tổ chức lễ Kỳ yên vào các ngày 17, 18 và 19 tháng 2 âm lịch. Trong những ngày này, người ta thường tổ chức nhiều trò vui giải trí như múa lân, hát bội..., tiếng trống, tiếng nhạc, tiếng hát làm huyên náo, rộn ràng cả một vùng suốt mấy ngày đêm.
Đình được Bộ văn hóa thông tin xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào ngày 25/3/1991.
Miếu Bà còn được gọi là miếu Ngũ Hành, tọa lạc bên phải đình Thắng Tam, được xây dựng vào năm Nhâm Thìn (1832), theo lối kiến trúc một gian hai chái. Trên mái có hình “lưỡng long chầu nguyệt”. Bên trong có tám bàn thờ. Bàn giữa chính điện thờ Ngũ Hành và hai vị Thượng đẳng thần. Trên có bày tượng năm Bà và bộ ngũ sự, hai bên có thờ năm Cô, năm Cậu và hai vị Thượng đẳng thần (không có tượng). Bên trái là bàn thờ Quan Công, Quan Bình và Châu Xương. Bên phải là bàn thờ Ông Địa - Thổ Công. Phía sau là bàn thờ Tiền Hiền.
Hàng năm, miếu Bà tổ chức lễ vía Bà và tri ân các vị tiền bối vào các ngày 16, 17 và 18 tháng 10 âm lịch. Ngoài việc cúng tế thần linh người ta còn tổ chức múa lân, các trò vui, hát tuồng. Miếu Bà và lễ hội miếu Bà là nét đặc sắc của văn hóa cư dân ven biển Bà Rịa Vũng Tàu. Miếu Bà cũng được Bộ văn hóa thông tin xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào ngày 25/3/1991.
Lăng Ông Nam Hải còn gọi là lăng Cá ông thì ở bên trái đình Thắng Tam, được xây dựng vào năm Giáp Thân (1824). Lăng thờ xương đầu cá voi khổng lồ trôi dạt vào bãi biển Tầm Dương, được ngư dân Vũng Tàu phát hiện cách nay hơn 100 năm. Một bộ xương cá voi dài 12 m, ngang 150 cm, được phát hiện sau xương đầu 40 năm. Lăng Cá ông có kiến trúc theo lối cổ xưa, bên trong có bày ba tủ kính lớn đựng xương và ba bàn thờ. Hai bên tả, hữu có thêm hai bàn thờ của Bà Sáu (Thần rùa) và tổ nhạc.
Lăng Cá ông được vua ban tặng tới ba sắc phong. Vua Thiệu Trị ban hai đạo sắc vào năm thứ năm (1846), Vua Tự Đức ban cho đạo sắc vào năm thứ ba (1850). Vào ngày vía Cá ông, ngư dân và khách thập phương tụ hội về đông vui nhộn nhịp. Người ta đến đây cầu mong sự bình yên, may mắn cho các chuyến đi biển, xin xăm báo trước điều tốt lành hay rủi ro và xem hát, vui chơi, giải trí...
Lễ hội “Nam Hải Đại tướng quân” - danh hiệu Cá ông do vua Thiệu Trị ban tặng - được tổ chức trùng với ngày vía (ngày mất) của cá, kéo dài trong ba ngày từ 16 đến 18 tháng 8 âm lịch hàng năm, gồm có lễ cúng ông và lễ nghinh ông với nhiều ghe thuyền trang trí lộng lẫy và thắp đèn sáng trưng chạy vòng biểu diễn ngoài biển. Đây cũng là một di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia được Bộ văn hóa thông tin xếp hạng vào ngày 25/3/1991.
Lăng Ông Nam Hải cùng với đình Thắng Tam và miếu Bà là một quần thể kiến trúc mang đậm nét văn hóa, lịch sử của Bà Rịa Vũng Tàu, thu hút một lượng lớn khách tham quan mỗi khi có dịp đến Vũng Tàu du lịch.