Cách viết tên riêng không phải tiếng Việt: Vấn đề đã được giải quyết từ... 28 năm trước!

Nội dung chính của quyết định này là ban hành bản “Quy định về chính tả tiếng Việt và về thuật ngữ tiếng Việt” áp dụng cho sách giáo khoa, báo và văn bản của ngành giáo dục.

Trong bản quy định nói trên, chỉ nói riêng về phần tên riêng không phải tiếng Việt, có nêu ra những trường hợp chính và quy định cách viết đối với mỗi trường hợp:

[Trích]

a/ Nếu chữ viết của nguyên ngữ dùng chữ cái Latin thì giữ nguyên hình trên chữ viết của nguyên ngữ, kể các chữ cái f, j, w, z như trong nguyên ngữ; dấu phụ ở một số chữ cái trong nguyên ngữ có thể lược bớt. Thí dụ: Shakespeare, Paris, Wrocław (có thể lược bỏ dấu phụ ở chữ cái ł), Petőfi (có thể lược dấu phụ ở chữ cái ő).

b/ Nếu chữ viết của nguyên ngữ thuộc một hệ thống chữ cái khác thì dùng lối chuyển từ chính thức sang chữ cái Latin. Thí dụ: Lomonosov, Moskva, Abd el-Kader.

c/ Nếu chữ viết của nguyên ngữ không phải là chữ viết ghi từng âm bằng chữ cái thì dùng lối phiên âm chính thức bằng chữ cái Latin (thường là cách phiên âm đã có tính phổ biến trên thế giới). Thí dụ: Tokyo.

d/ Đối với trường hợp tên riêng mà trong thực tiễn sử dụng rộng rãi trên thế giới đã quen dùng một hình thức viết bằng chữ cái Latin khác với nguyên ngữ (thường đó là tên một số nước, thành phố) thì dùng hình thức tên riêng phổ biến đó. Thí dụ: Hungary (tuy trong nguyên ngữ là Magyarorszag), Bangkok (tuy trong nguyên ngữ là Krung Thep hoặc Krung Rattanakosin).

e/ Đối với trường hợp những sông núi thuộc nhiều nước (và do đó, có những tên riêng khác nhau) thì dùng hình thức tương đối phổ biến trên thế giới và trong nước; tuy vậy trong những văn bản nhất định, do yêu cầu riêng, có thể dùng hình thức dựa theo ngôn ngữ của địa phương. Thí dụ: sông Danube (có thể dùng Donau theo tiếng Đức, Duna theo tiếng Hungary, Dunares theo tiếng Rumania).

g/ Đối với những tên riêng hay bộ phận của tên riêng (thường là địa danh) mà có nghĩa thì dùng lối dịch nghĩa phù hợp với chủ trương chung có thể nhận thấy qua các ngôn ngữ trên thế giới. Thí dụ: Biển Đen, Guinea xích đạo.

h/ Những tên riêng đã có hình thức phiên âm quen thuộc trong tiếng Việt thì hiện nay nói chung, không cần thay đổi, trừ một số trường hợp có yêu cầu riêng phải thay đổi. Thí dụ: Pháp, Hy Lạp, Bắc Kinh, Lỗ Tấn; nhưng Italia (thay cho Ý), Australia (thay cho Úc).

Tuy vậy cũng có thể chấp nhận sự tồn tại những hình thức khác nhau của một số tên riêng trong những phạm vi sử dụng khác nhau: thí dụ như La Mã (thành phố La Mã, đế quốc La Mã), Roma (thủ đô nước Italia ngày nay).

i/ Tên riêng trong các ngôn ngữ dân tộc thiểu số ở Việt Nam cũng thuộc trường hợp tên riêng không phải tiếng Việt: theo các quy định về chính tả của Bộ giáo dục và Ủy ban khoa học xã hội ngày 30/11/1980.

Những quy định mới trên đây về tên riêng không phải tiếng Việt có thể thực hiện từng bước để tránh bỡ ngỡ lúc đầu, như vừa dùng nguyên hình theo nguyên ngữ, vừa có chú thích phát âm bằng lối phiên âm. Nhưng cần phải tiến hành sự thực hiện theo từng bước này một cách khẩn trương và đặc biệt phải theo tinh thần tôn trọng nguyên tắc đã nói trên.

Để thực hiện một cách nhất quán những quy định này, cần có từ điển nhân danh địa danh. Công việc biên soạn, xuất bản, phát hành các loại từ điển này cần được tiến hành khẩn trương. Trong khi chờ đợi, có thể tham khảo từ điển nhân danh địa danh nước ngoài và khi cần, đặc biệt khi biên soạn sách, nên tham khảo ý kiến của các nhà chuyên môn.

[Hết trích]

Cũng nên nhớ rằng bản “Quy định về chính tả tiếng Việt và về thuật ngữ tiếng Việt” là thành quả sau nhiều cuộc họp và thảo luận của Hội đồng chuẩn hóa chính tả và Hội động chuẩn hóa thuật ngữ của Bộ giáo dục, trong đó bên cạnh các chuyên viên còn có sự tham gia của các nhà giáo dục, nhà khoa học như các giáo sư: Nguyễn Cảnh Toàn, Lê Khả Kế, Dương Trọng Bái, Nguyễn Thạc Cát, Vũ Đình Cự, Phạm Hoàng Hộ, Lê Văn Thới, Hoàng Tuệ (Hội đồng xét duyệt nguyên tắc thống nhất cách phiên thuật ngữ trong sách cải cách giáo dục); các giáo sư: Phạm Huy Thông, Hoàng Phê, Lê Bá Thảo, Lê Văn Thới, Hoàng Tuệ (Hội đồng xét duyệt nguyên tắc chính tả trong sách cải cách giáo dục).

Không hiểu vì lẽ gì mà những quy định đã ban hành không được áp dụng trong sách giáo khoa? Thiết nghĩ một công trình như vậy chúng ta nên áp dụng, qua thời gian nếu có chỗ nào chưa hay thì những hội đồng tương tự sẽ thảo luận để sửa đổi. Như vậy chúng ta sẽ đỡ mất thời gian loay hoay trong việc đi tìm một cách viết thống nhất.

PHAN NGUYÊN