Phó Chủ tịch Bùi Minh Thạnh: Nông nghiệp buộc phải chuyển sang mô hình giá trị gia tăng cao - công nghệ - tuần hoàn - bền vững

Nông nghiệp đô thị là trụ cột trong cấu trúc phát triển bền vững

Sáng 26/11, UBND TP.HCM tổ chức Hội thảo Nông nghiệp đô thị - Tương lai nông nghiệp trong lòng Thành phố đổi mới để phát triển bền vững. Hội thảo dưới sự chủ trì của Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Minh Thạnh; PGS. TS Bùi Bá Bổng (nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) - Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam. Cùng sự tham dự lãnh đạo các cơ quan, đơn vị; các chuyên gia, nhà khoa học.

Theo Báo cáo của UBND TP.HCM, trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, đất nông nghiệp tiếp tục thu hẹp, chi phí sản xuất tăng cao và biến đổi khí hậu tác động ngày càng mạnh, ngành nông nghiệp Thành phố đã lựa chọn con đường phát triển theo cách rất riêng: đó là nông nghiệp đô thị - một hướng đi khác biệt, sáng tạo, mang trong mình khát vọng xây dựng một Thành phố xanh hơn, bền vững hơn, giàu bản sắc hơn.

Năm 2024 là thời điểm quan trọng trong tiến trình chuyển đổi mô hình phát triển nông nghiệp của Thành phố khi chương trình phát triển nông nghiệp đô thị được triển khai đồng bộ theo Quyết định số 6002/QĐ-UBND ngày 29/12/2023.

Việc tích hợp định hướng phát triển nông nghiệp, nông thôn vào Quy hoạch Thành phố thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn 2050 đã tạo nền tảng chiến lược cho giai đoạn mới.

Trong đó, lần đầu tiên, Thành phố xác định rõ 5 khu vực phát triển nông nghiệp đô thị theo vùng và hình thành các Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao với tổng diện tích hơn 1.100 ha tại huyện Củ Chi và Cần Giờ, mở ra không gian và tạo động lực phát triển mới cho các mô hình sản xuất quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao và góp phần nâng cao giá trị gia tăng của ngành nông nghiệp Thành phố.

Phát biểu tại Hội thảo, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Minh Thành cho biết, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 xác định tầm nhìn đến năm 2030: Thành phố trở thành đô thị văn minh, hiện đại, trung tâm đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế sâu rộng, thuộc nhóm 100 thành phố toàn cầu, tiến tới mức thu nhập cao. Trong đó, nông nghiệp đô thị, nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sinh thái - hữu cơ là một trụ cột quan trọng trong cấu trúc phát triển bền vững của Thành phố.

Theo Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Minh Thạnh trong bối cảnh đó ngành Nông nghiệp Thành phố đang đứng trước nhiều 06 cơ hội và thách thức lớn.

Thứ nhất, quá trình sáp nhập tạo ra không gian nông nghiệp lớn với hơn 454.000 ha, mở ra điều kiện hình thành các vùng sản xuất quy mô lớn và đa dạng hệ sinh thái.

Trong đó, Khu vực TP.HCM: Trung tâm giống chất lượng cao; nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp đô thị; Khu vực Bình Dương: Cây công nghiệp và chăn nuôi quy mô lớn theo hướng hữu cơ, sạch; Khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu: Nông nghiệp công nghệ cao; sản phẩm đặc sản; thủy sản mặn - lợ; du lịch nông nghiệp - sinh thái.

Thứ hai, tốc độ đô thị hóa nhanh tạo áp lực lớn lên không gian sản xuất, môi trường và chất lượng sống của người dân. Đất nông nghiệp thu hẹp, lao động nông thôn già hóa, các hệ sinh thái bị suy giảm... nếu không có giải căn cơ, tăng trưởng nông nghiệp và thu nhập nông dân sẽ bị ảnh hưởng.

Thứ ba, ngập úng đô thị đang trở thành một thách thức mang tính thời sự, đặc biệt trong điều kiện biến đổi khí hậu, triều cường và mưa cực đoan gia tăng. Đây không chỉ là câu chuyện hạ tầng thoát nước, ngập lụt còn cho thấy sự thiếu hụt các không gian hấp thụ nước tự nhiên, sự suy giảm của hệ thống nông nghiệp - sinh thái ven sông, ven biển và vùng chuyển tiếp đô thị - nông thôn.

Điều này đặt ra yêu cầu mới: nông nghiệp phải được nhìn như một giải pháp chống ngập tự nhiên, mà còn giữ nước - thấm nước - làm chậm dòng chảy thông qua các không gian tự nhiên.

Thứ tư, nhu cầu về nông nghiệp xanh, sạch, hữu cơ, ứng dụng công nghệ cao và kết hợp du lịch nông nghiệp ngày càng tăng. Tuy vậy, việc nhân rộng mô hình, tạo vùng sản xuất tập trung còn hạn chế.

Thứ năm, để đóng góp cho tăng trưởng hai con số và xây dựng nông thôn mới, ngành nông nghiệp buộc phải chuyển sang mô hình giá trị gia tăng cao - công nghệ - tuần hoàn - bền vững.

Thứ sáu, Thành phố đang thực hiện nhiệm vụ quan trọng: Điều chỉnh Quy hoạch Thành phố đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, và kết quả hội thảo hôm nay sẽ là nguồn thông tin khoa học quan trọng cho công tác lập quy hoạch.

Tại Hội thảo các chuyên gia, nhà khoa học thảo luận các nhóm vấn đề trọng tâm như: Đánh giá tiềm năng, lợi thế, động lực và điểm nghẽn của nông nghiệp đô thị; làm rõ vai trò của TP.HCM trong khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và liên kết vùng.

Đề xuất quan điểm, mục tiêu, định hướng đến 2030 - 2050; xác định sản phẩm chủ lực, mô hình ưu tiên, công nghệ giống, kỹ thuật canh tác - chăn nuôi hiện đại, gắn với du lịch nông nghiệp và bảo tồn đa dạng sinh học.

Đề xuất giải pháp - cơ chế - chính sách thúc đẩy nông nghiệp đô thị theo hướng sinh thái, hữu cơ, công nghệ cao; hình thành các vùng sản xuất hàng hóa lớn, gắn kết sản xuất - chế biến - tiêu thụ và tạo mảng xanh bền vững cho đô thị.

Phát triển nông nghiệp đô thị là hướng là hướng đi tất yếu

Theo ThS. KTS Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng TP.HCM, dù nông nghiệp không đóng góp tỷ lệ lớn vào GRDP của các đô thị (dưới 5%) nhưng nông nghiệp đóng vai trò nhất định trong đảm bảo an ninh lương thực cho dân số đô thị đang tăng, được minh chứng trong giai đoạn đại dịch Covid-19 lịch sử vừa qua.

Tuy nhiên, tình trạng đô thị hóa và khan hiếm đất canh tác tại các siêu đô thị đặt ra thách thức rất lớn cho nông nghiệp, đòi hỏi ngành phải thay đổi tư duy trong cách làm, thực hiện chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu cây trồng, vật nuôi, ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất.

Trong rất nhiều giải pháp, phát triển nông nghiệp đô thị là hướng đi có tính khả thi cao để giải quyết các bất cập liên quan trong tiến trình đô thị hóa, hướng tới xây dựng đô thị sinh thái bền vững cho tương lai.

Tại Hội thảo, TS. Tô Thị Thùy Trang (Viện nghiên cứu phát triển TP.HCM) cho rằng, nông nghiệp tái tạo là xu hướng tất yếu của nông nghiệp thế giới, là chìa khóa để đạt được an ninh lương thực bền vững trong tương lai. Tuy nhiên, tương lai của nông nghiệp không chỉ là nông nghiệp tái tạo, mà còn là sự kết hợp giữa nhiều xu hướng như: nông nghiệp 4.0 (smart/Precision Farming), nông nghiệp hữu cơ (Organic Agriculture), kinh tế tuần hoàn.

Theo TS. Tô Thị Thùy Trang, phát triển nông nghiệp đô thị hiện đại, bền vững theo hướng nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ sinh học... là hướng đi tất yếu của TP.HCM khi quỹ đất nông nghiệp đang ngày càng bị thu hẹp, vừa nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, vừa xây dựng nền nông nghiệp đô thị, nông nghiệp xanh, giá trị cao, thân thiện với môi trường và có sức cạnh tranh quốc tế.

Bên cạnh đó, TP.HCM có nhiều lợi thế đặc thù để phát triển nông nghiệp đô thị như: Thành phố là Trung tâm khoa học – công nghệ nên dễ dàng tiếp cận nguồn nhân lực và vốn đầu tư; Thành phố cũng là thị trường tiêu thụ lớn, nhu cầu về nông sản sạch, cao cấp; TP.HCM có Khu Nông nghiệp công nghệ cao và Trung tâm Công nghệ sinh học.

TS. Tô Thị Thùy Trang đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp đô thị Thành phố Hồ Chí Minh thời gian tới. Trong đó, cần quy hoạch vùng sản xuất nông nghiệp tập trung, ưu tiên khoanh vùng và bảo vệ diện tích đất nông nghiệp quan trọng đã được quy hoạch cho nông nghiệp đô thị và nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Xây dựng cơ chế, chính sách thuê đất, góp vốn bằng quyền sử dụng đất linh hoạt, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp đô thị quy mô lớn để dễ dàng áp dụng công nghệ và cơ giới hóa.

Bên cạnh đó, có các chính sách ưu đãi về thuế và thuê đất như miễn/giảm tiền thuê đất, thuế đất nông nghiệp cho các dự án nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và nông nghiệp tái tạo đạt chuẩn. Đơn giản hóa thủ tục vay vốn ưu đãi, đặc biệt cho các dự án đầu tư vào hạ tầng công nghệ (nhà kính, IoT, AI), chấp nhận tài sản hình thành trên đất nông nghiệp (nhà kính, nhà màng, hệ thống máy móc) làm tài sản thế chấp.

Đầu tư xây dựng các hệ thống xử lý nước thải cục bộ hoặc trạm xử lý nước thải tại các khu vực chuyên canh nông nghiệp. Áp dụng công nghệ tuần hoàn nước (Zero Discharge) trong các mô hình thủy canh và nhà kính. Khuyến khích và hỗ trợ tài chính cho các mô hình nông nghiệp tái tạo (trồng xen canh, luân canh, không làm đất) để cải tạo đất và cô lập carbon. Sử dụng AI và công nghệ cảm biến để giám sát và đánh giá các chỉ số sức khỏe đất đai (hàm lượng carbon hữu cơ, đa dạng sinh học đất) để chứng nhận và định giá cho sản phẩm tái tạo.

Đào tạo chuyên sâu về công nghệ, mở các chương trình đào tạo ngắn hạn, cấp chứng chỉ về vận hành hệ thống IoT, phân tích dữ liệu nông nghiệp và ứng dụng AI cho nông dân, cán bộ kỹ thuật, sinh viên. Có chính sách thu hút các chuyên gia công nghệ, kỹ sư nông nghiệp, nhà khoa học dữ liệu làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp đô thị của Thành phố.